Топ-4 страчаных кварталаў — новы маршрут для турыстаў у гістарычным цэнтры горада

1. Савецкая плошча

Раней тут быў гродзенскi рынак — неад’емная частка пасялення, цэнтр яго жыцця. Як і ў іншых сярэдневекавых гарадах, тут стаяла ратуша. З аднаго боку рынак быў агароджаны палацам Радзівілаў, а побач стаяла Фара Вітаўта. Летам, каб захаваць пераправу праз Нёман, немцы разбамбілі палац Радзівілаў. Ратуша была разабрана ў 1946 годзе, а яшчэ праз 15 гадоў савецкія ўлады ўзарвалі Фару Вітаўта.

Па меркаванню гісторыка Ігара Лапехі, самая галоўная страта Гродна — гэта Савецкая плошча.

— Без адбудовы ўсіх дамінантаў цэнтральная плошча не будзе цэнтральнай, — лічыць Ігар Лапеха. — Напрыклад, гэта важна, калі дзяржаўнае свята якое-небудзь, выхадны дзень. Да «тэкстылей» прыходзіць значна менш народу, бо плошча Леніна мала-мальскі камерная. Гэта і стварае ўтульнасць, замкненасць пляцоўкі. Архітэктура ўплывае на атмасферу.

2. Плошча Тызенгаўза

Па Савецкай вуліцы выходзім на плошчу Леніна. Праходзім крыху далей, у бок да вечнага агню і брацкай магілы. Нам адкрываецца від на плошчу Тызенгаўза. Раней тут стаялі палац Тызенгаўза і Аляксандра-Неўская царква. Плошча пацярпела ў асноўным яшчэ да савецкага часу. У 1915 годзе палац Тызенгаўза разбамбілі нямецкія войскі, бо ён быў рэзідэнцыяй гродзенскага губернатара. Ужо ў польскі час, ў 1938 годзе разабралі Аляксандра-Неўскую царкву. На яе месцы была пабудавана транспартная магістраль. Ад «Гарадніцы» засталіся толькі сенняшнія Крывая афіцына, архіў і дзіцячая школа мастацтваў.

— На мой погляд, вельмі няўдалая замена гэтага ансамбля — брацкая магіла з вечным агнём. Яна добра ўпісвалася ў савецкі час, калі там яшчэ быў помнік Леніну, а брацкая магіла знаходзілася па цэнтру парка, — лічыць Ігар Лапеха.

3. Сінагога i раён Вялікай Траецкай вуліцы

Некалі тут знаходзіліся маленькія драўляныя домікі з ўтульнымі дворыкамі, але прыйшла вайна і адабрала ў горада гэты квартал.Тут фашысты арганізавалі гета. Яны разабралі домікі і дэманціравалі помнікі на старых яўрэйскіх могілках. На пустым месцы з’явілася восем баракаў канцлагера. У 1960-я гады іх разабралі, а таксама зняслі некалькі капітальных дамоў за сінагогай. Планавалася зрабіць транспартную развязку вакол гістарычнага цэнтра горада. Але зараз няма ні развязкі, ні ўтульных дворыкаў.

— Гэты раён вельмі выгадны для аднаўлення, — сцвярджае краязнаўца. — Акрамя таго, што гэта гістарычны цэнтр горада, тут жа можна скарыстацца моднай тэмай для турызма — яўрэйскае мінулае горада Гродна.

4. Замкавая вуліца

Канцавы прыпынк — вуліца Замкавая. Сёння там знаходзяцца Дом быта і сквер. Парадокс у тым, што тут захавалася частка домікаў XVI–XVIII стст. пасля вайны. Яны знаходзіліся не ў самым лепшым стане і патрабавалі рамонту, як і ўсе старыя збудаванні. Але ў 1974 годзе замест капітальнага рамонту адбылося капітальнае знішчэнне будынкаў.

— На маю думку, пабудова сенняшняга будынку Дома быта і сквера — вельмі няўдалы праект у цэнтры горада. Ён знішчыў атмасфернасць Замкавай вуліцы. Яна павінна быць пешаходнай і ўтульнай, як Савецкая вуліца, — мяркуе наш суразмоўца.

У тэму

Мы вырашылі даведацца, ці пазнаюць гродзенцы на фотаздымках Фару Вітаўта і Аляксандра-Неўскую царкву.

Карына і Таццяна, абедзвюм па 18 гадоў.

Таня трымае ў руках фотаздымак Фары Вітаўта.

— Гэта Фара Вітаўта. Не ведаю, у якіх гадах, але яна была ўзарвана, — пачала гаварыць Таня.

— Была ўзарвана ў пачатку XX стагоддзя дзяўчынкай з Санкт-Пецярбурга, і многія людзі, якія бачылі, як узарвалі Фару, казалі, што яна лягла, як картачны домік, — уключылася ў размову Карына. — Пасля Фары Вітаўта хацелі ўзарваць Фарны касцел, але месныя жыхары сядзелі пад касцёлам і не давалі падарваць яго.

А вось Аляксандра-Неўскую царкву дзяўчынкі не пазналі.

— Нешта знаёмае. Хутчэй за ўсё гэтага будынку ўжо не існуе. Але канкрэтна не ведаю, — сказала Карына.

Наталля, 65 гадоў, і Тамара, 62 гады.

Тамара разглядае фотаздымак Фары Вітаўта.

— Вось гэта Пакроўскі сабор, ен існуе і сення. Ой! Не. Гэта ж той сабор у Гродна, які зняслі. Не памятаю, як называецца. Быў на Савецкай плошчы, — адказвае Тамара.

— А на другім фотаздымку сабор, які знаходзіцца на Ажэшка. Толькі ен спачатку быў ваенны, — мяркуе Наталля.

Дзмітрый, 31 год, і Марта, 30 гадоў.

Разглядаюць фотаздымак Фары Вітаўта.

— Тут стаяў сабор, на месцы якога зараз мемарыял, — указывае Марта на месца, дзе сапраўды была Фара Вітаўта. — Яго спалілі, мабыць.

— Я памятаю, яго разбурылі пасля рэвалюцыі, — кажа Дзіма. — А вось сабор на другім здымку падобны да сабора Васілія Прэабражэннага на Ажэшка.

— Не, гэта не той сабор, — не згаджаецца Марта, але так і не называе Аляксандра-Неўскую царкву.

Павел, 59 гадоў.

Ён амаль адразу нам адказаў:

— Гэта ўзарваны гродзенскі касцел, — паказвае на Фару Вітаўта. — А вось царква на фотаздымку… Не памятаю ў Гродна такой. Мабыць, таксама ўзарваны. Шмат чытаў пра Фару Вітаўта, а вось пра царкву гэту не ведаю. Трэба вывучыць.

Таццяна, 44 гады.

— Першы здымак, — паказвае на Фару Вітаўта, — вельмі падобны да адной з выяў Фары Вітаўта. Ведаю, што Фара Вітаўта была ўзарвана, а раней пераходзіла ў розны час розным канфесіям. А вось наконт другога фотаздымка сумняваюся. Ведаю, што ў Азёрах есць крыху падобная царква, але магу памыляцца.